Tłumaczenie oryginalnego artykułu: A K Demyati, A A Nassar, Orofacial Uses of Botox in Dentistry and their Associated Risks: A Population-Based Cross-Sectional Study in Saudi Arabia, Nigerian Journal of Clinical Practice 26(11):p 1624-1629, November 2023.
Streszczenie:
Tło: Botoks, czyli toksyna botulinowa, jest wykorzystywany przez różnych specjalistów medycznych, w tym stomatologów, zarówno w celach kosmetycznych, jak i terapeutycznych. W stomatologii ma wiele zastosowań, takich jak eliminacja „gummy smile” (uśmiechu gumowego), bruksizm (zgrzytanie zębami), ślinotok, skurcze mięśni oraz bóle okołoustne, jednak mogą pojawić się niepożądane skutki uboczne.
Cele: Celem tego badania było zbadanie perspektywy uczestników na temat zakresu stosowania Botoxu w stomatologii, związanych z tym ryzyk, zaangażowania dostawców oraz czynników wpływających na wybór specjalistów medycznych, którzy wykonują iniekcje Botoxu w Arabii Saudyjskiej.
Metody i Materiały: Przeprowadzono badanie przekrojowe za pomocą samo-wypełnionej ankiety online, dystrybuowanej za pośrednictwem mediów społecznościowych wśród dorosłych mieszkających w regionie Mekki w Arabii Saudyjskiej. Zaproszono do udziału czterystu dorosłych, zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Do analizy danych wykorzystano statystyki opisowe oraz test Chi-kwadrat.
Wyniki: Zebrano ogółem 256 odpowiedzi, w tym 204 od kobiet i 51 od mężczyzn, których średnia wieku wynosiła 33,86 lat (SD = 10,5). Uczestnicy wykazali się świadomością różnych wskazań do stosowania Botoxu, w tym redukcji zmarszczek (216 (84,4%)), leczenia skurczów mięśniowych (186 (72,7%)) oraz zarządzania „gummy smile” (178 (69,5%)). W odniesieniu do skutków ubocznych uczestnicy wybrali infekcje (182 (71,1%)), siniaki (180 (70,3%)) oraz opadanie powieki (176 (68,7%)). Uczestnicy wskazali rodzinę i przyjaciół jako główne źródło informacji na temat leczenia Botoxem. Większość wolała, aby zabieg Botoxu przeprowadzał chirurg plastyczny, a następnie chirurg szczękowo-twarzowy.
Wnioski: Stosowanie terapii Botoxem w dziedzinie stomatologii znacząco wzrosło. Uczestnicy mieli akceptowalny poziom wiedzy na temat zastosowania Botoxu w praktyce estetycznej, ale brakowało im wiedzy na temat terapeutycznego zakresu terapii Botoxem. Większość uczestników nie miała wątpliwości co do tego, że to lekarze wykonujący iniekcje Botoxu są kompetentni. Zaleca się edukowanie społeczeństwa na temat zakresu leczenia Botoxem oraz oferowanie wiarygodnego źródła informacji na ten temat.
WSTĘP
Toksyna botulinowa (Botox) to neurotoksyna produkowana przez bakterie Clostridium botulinum [1]. Posiada kilka podtypów, spośród których typy A i B zostały znacznie zbadane i stosowane bezpiecznie i skutecznie w procedurach odmładzających twarz [1]. Botox działa poprzez hamowanie uwalniania acetylocholiny, neurotransmitera odpowiedzialnego za skurcze mięśni, co prowadzi do tymczasowej paraliżu mięśni [1].
Historia Botoxu sięga 1980 roku, kiedy oftalmolog Alan B. Scott po raz pierwszy użył go u ludzi w leczeniu zezów [2]. Następnie, w 2002 roku, uzyskał on zatwierdzenie FDA do stosowania w celach kosmetycznych w celu poprawy wyglądu oraz został zaakceptowany do leczenia nadmiernej potliwości pach [2]. Z czasem jego zastosowanie rozszerzyło się na różne dziedziny medycyny, w tym estetykę twarzy, dermatologię, okulistykę, stomatologię, gastroenterologię i ortopedię [3].
Dane w literaturze potwierdzają, że kosmetyczne zastrzyki Botoxu są zarówno obiektywnie, jak i subiektywnie skuteczne w poprawie satysfakcji pacjenta, wyglądu, postrzegania młodości oraz pewności siebie [4].
Główne wskazania do stosowania zastrzyków Botoxu obejmują wygładzenie zmarszczek na twarzy, fałdów skórnych w okolicy czoła, poziomych fałdów, „kurzych łapek” oraz przerostu mięśnia żwacza [2].
W stomatologii, szeroka wiedza na temat głowy i szyi oraz minimalnie inwazyjna natura techniki iniekcji Botoxu pozwalają stomatologom na naukę i praktykę wykonywania zastrzyków Botoxu [6]. Główną koncepcją jego stosowania w stomatologii jest poprawa estetyki jamy ustnej, takich jak korygowanie głębokich fałdów nosowo-wargowych, promienistych linii wargowych, „gummy smile” oraz czarnych trójkątów między zębami [6].
Typowe skutki uboczne Botoxu obejmują obrzęk, zaczerwienienie, ból oraz tymczasowe opadanie powiek [2]. Rzadkie skutki uboczne mogą obejmować ból głowy, duszność, komplikacje oddechowe oraz osłabienie mięśni [2].
Aby zminimalizować ryzyko skutków ubocznych, organizacje medyczne z branży estetycznej na całym świecie zalecają, aby osoby wykonujące zastrzyki Botoxu były certyfikowane i kompetentne, posiadające odpowiednie szkolenie i doświadczenie [7]. Istnieją obawy, że w różnych społecznościach młodzi dorośli są postrzegani jako osoby o słabej ekonomii i umiejętnościach konsumenckich i mogą być narażeni na oszustwa związane z tańszymi zabiegami wykonywanymi przez nemedycznych estetyków [7]. Ponadto opublikowane listy pokazują, że desperacja pacjentów, którzy chcą poddać się leczeniu Botoxem, prowadzi ich do korzystania z samodzielnego stosowania zestawów do domowego użytku, co wiąże się z potencjalnie szkodliwymi skutkami ubocznymi [8]. Ponadto organizacje medyczne edukują społeczeństwo poprzez strony internetowe i ulotki, aby dostarczyć informacji na temat bezpiecznych materiałów i leczenia oraz chronić konsumentów [7].
Różni specjaliści medyczni wykonują zastrzyki Botoxu w celach kosmetycznych i terapeutycznych [9]. Według światowego badania przeprowadzonego w 2013 roku, ponad 880 chirurgów plastycznych uważało, że oni sami i dermatolodzy są najbardziej kompetentnymi wykonawcami [9]. Następnie w kolejności znajdowali się pielęgniarki w chirurgii plastycznej, ginekolodzy, stomatolodzy, a na końcu pielęgniarki w innych dziedzinach [9].
Celem tego badania było zbadanie perspektywy uczestników na temat zakresu stosowania Botoxu w stomatologii, związanych z tym ryzyk, zaangażowania dostawców oraz czynników wpływających na wybór specjalistów medycznych, którzy wykonują zastrzyki Botoxu w Arabii Saudyjskiej.
MATERIAŁY I METODY
Przeprowadzono badanie przekrojowe w okresie od marca 2022 do września 2022 roku. W celu tego badania ustalono próbkę liczącą 345 uczestników, wykorzystując szacowaną prevalencję na poziomie 50%, poziom precyzji wynoszący 5% oraz przedział ufności na poziomie 95%. Zaproszono łącznie 400 uczestników. W badaniu wzięli udział zainteresowani kosmetyką lub leczeniem bólu, bądź ci, którzy wcześniej otrzymali leczenie Botoxem w regionie Mekki w Arabii Saudyjskiej, wszyscy udzielając pisemnej zgody. Komitet Etyki Biomedycznej Uniwersytetu Umm Al-Qura w Arabii Saudyjskiej wydał zgodę na przeprowadzenie tego badania (HAPO-02-K-012-2022-03-1003). Badanie objęło dorosłych mężczyzn i kobiet. Kryteria wykluczenia obejmowały osoby poniżej 18 roku życia oraz pacjentów, którzy nie wyrazili zgody na udział w badaniu.
Ankieta online została wysłana za pośrednictwem kont w mediach społecznościowych, wykorzystując grupy WhatsApp oraz zaproszenia na Instagramie. Zainteresowane osoby miały otwarty dostęp do kwestionariusza stworzonego za pomocą oprogramowania Microsoft Forms (Microsoft Corp., Redmond, WA, USA). Ankieta zawierała krótkie wprowadzenie opisujące cel badania, poufność udzielonych odpowiedzi oraz prośbę o wyrażenie zgody. Odpowiedzi zostały zebrane natychmiast po ich ukończeniu. Wykonano wygodną próbkę 15 uczestników, aby ocenić format i sekwencję pytań pod kątem rzetelności i ważności kwestionariusza.
Kwestionariusz został opracowany na podstawie dokładnego przeglądu dostępnej literatury na temat zastosowań Botoxu w stomatologii oraz związanych z nimi skutków ubocznych [10-13]. Przeprowadzono konsultacje i uzyskano opinie ekspertów w zakresie opracowania kwestionariusza. Kwestionariusz składał się z pytań wielokrotnego wyboru i został podzielony na trzy części. Pierwsza część ankiety zawierała sześć pytań dotyczących demografii uczestników, w tym wieku, płci, osiągnięć edukacyjnych, doświadczenia zawodowego i rodzaju zatrudnienia. Druga część zawierała osiem pytań dotyczących wiedzy na temat możliwych zastosowań Botoxu, zastosowań klinicznych, skutków ubocznych, znaczenia świadomości pacjentów na temat procedury i związanych z nią skutków ubocznych, oraz źródła tych informacji. Trzecia część zawierała sześć pytań dotyczących preferencji pacjentów w zakresie zaangażowania dostawcy opieki zdrowotnej w stosowanie Botoxu.
Wszystkie odpowiedzi zostały zebrane i zakodowane. Dane zostały ztabulowane i przeanalizowane za pomocą programu IBM SPSS Statistics w wersji 23.0. Zastosowano statystyki opisowe do raportowania częstości i procentów, a test Chi-kwadrat do identyfikacji korelacji między zmiennymi niezależnymi i zależnymi. Średnie i odchylenia standardowe zostały użyte do opisu zmiennych ciągłych. Wartość p ≤ 0,05 uznano za istotną statystycznie.
WYNIKI
Kwestionariusz został wysłany do 400 uczestników i wypełniony przez 256 z nich, co stanowi wskaźnik odpowiedzi na poziomie 64%. Tabela 1 podsumowuje pierwszą część kwestionariusza. Większość uczestników to kobiety, aż 204 (80%), podczas gdy tylko 51 (20%) stanowią mężczyźni. Średni wiek wynosił 33,86 lat (SD = 10,5). Większość próbki posiadała stopień licencjata (172, czyli 67,2%). Uczestnicy pracowali w różnych instytucjach w porównaniu do tych, którzy w ogóle nie pracowali (59, czyli 23%). Jeśli chodzi o dochody, 114 uczestników (44%) zarabiało średnio od 5000 do 15 000 SAR. Niemal połowa uczestników była stanu wolnego (124, czyli 48,4%).
Uczestników zapytano, czy wcześniej korzystali z zastrzyków Botoxu: 86 (33,6%) zrobiło to, a tylko 48 (18,8%) stosowało je regularnie. Ponadto zadano pytania dotyczące wiedzy na temat zastosowań Botoxu w obszarze ustno-twarzowym. Ponadto zbadano czas trwania działania Botoxu i tylko 86 (33,6%) uczestników wiedziało, że maksymalny efekt występuje po 14 dniach i może być konieczne poprawienie. Ponadto 132 (52%) uczestników uważało, że efekt Botoxu słabnie po trzech miesiącach i może być konieczna nowa dawka.
Uczestników zapytano o możliwe skutki uboczne zastrzyków Botoxu w obszarze ustno-twarzowym. Zbadano również źródło wiedzy na temat leczenia Botoxem i jego skutków ubocznych. Odpowiedzi obejmowały rodzinę i przyjaciół (111, czyli 43,4%), własne poszukiwania w internecie (43, czyli 16,8%), bezpośrednią rozmowę z pracownikiem służby zdrowia (39, czyli 15,2%), konto społecznościowe dostawcy opieki zdrowotnej (31, czyli 12,1%) oraz konta społecznościowe celebrytów (32, czyli 12,5%).
Uczestnicy wyrazili chęć dokładnego poznania Botoxu od swojego lekarza (101, czyli 39,5%), w porównaniu do tych, którzy chcieli poznać jedynie ogólne informacje (45, czyli 17,6%). Tymczasem 13 uczestników (5,1%) w ogóle nie chciało nic wiedzieć, a 97 (37,9%) nie było zainteresowanych, ponieważ uważali, że nie będą potrzebowali takiego leczenia.
Dla tych, którzy zdecydowali się dowiedzieć o leczeniu i skutkach ubocznych, 115 (44,9%) chciało omawiać je za każdym razem przed zabiegiem, podczas gdy 56 (21,9%) uważało, że wystarczy jednorazowa rozmowa przed pierwszym zabiegiem.
Uczestniczki z większą wiedzą na temat zastosowań Botoxu (P < 0,001) oraz jego skutków ubocznych od mężczyzn, którzy wzięli udział w badaniu (P < 0,001). Jednak obie płcie równie dobrze wiedziały o zastosowaniach Botoxu w redukcji zmarszczek i relaksacji mięśni. Zastrzyki Botoxu były częściej stosowane przez samotne kobiety (P = 0,03) oraz osoby z średnim dochodem wynoszącym od 5000 do 15 000 SAR (P = 0,04).
Uczestników zapytano o preferencje dotyczące personelu medycznego wykonującego leczenie Botoxem oraz przyczyny tego wyboru [jak pokazano w Tabeli 4]. Większość preferowała chirurga plastycznego (236, czyli 92,2%), a następnie chirurga szczękowo-twarzowego, konsultanta ds. bólu ustno-twarzowego, a na końcu dermatologa. Umiejętności i doświadczenie lekarza wykonującego zabieg stanowiły najważniejszy punkt w ich wyborze (238, czyli 93%). Uczestnicy znacząco preferowali leczenie Botoxem przez chirurga plastycznego w porównaniu z innymi zawodami (P < 0,001).
DYSKUSJA
Niniejsze badanie dostarcza ogólnego spojrzenia na postrzeganie stosowania Botoxu zarówno w zabiegach kosmetycznych, jak i terapeutycznych przez osoby mieszkające w Arabii Saudyjskiej. Uczestnicy badania byli głównie kobietami w wieku około 30 lat. Spośród uczestników 33,6% stosowało leczenie Botoxem. Podobne badanie przeprowadzone w 2017 roku, obejmujące różne regiony Arabii Saudyjskiej, wykazało, że 19% respondentów poddawało się leczeniu Botoxem.
Obserwuje się wzrost stosowania Botoxu w celu poprawy wyglądu. Ten wynik znajduje również potwierdzenie w pracy Almuhaya i in. [15] z 2019 roku, która pokazała, że Arabia Saudyjska doświadcza trendu wzrostowego w zakresie procedur kosmetycznych, a najczęstszym zgłaszanym zabiegiem w badaniu było podanie Botoxu (41%).
Główną motywacją uczestników do poddania się leczeniu Botoxem było zmniejszenie zmarszczek twarzy i utrzymanie młodzieńczego wyglądu. Ich perspektywa jest wpływana przez efekt mediów społecznościowych, co odzwierciedla się wśród badanych, ponieważ około 60% śledzi influencerów związanym z trendami w wyglądzie. Ponadto 24,6% korzystało z kont społecznościowych lekarza i celebrytów jako źródła informacji na temat Botoxu.
Podobny wynik znaleziono w badaniu przeprowadzonym przez Al-Saiari i Bakarman [16] w Arabii Saudyjskiej, gdzie 46% osób, które poddały się zabiegom kosmetycznym, uważało, że media społecznościowe wpłynęły na ich decyzję. Kluczowym wpływem procedur estetycznych w Arabii Saudyjskiej był wpływ na poprawę samooceny [17].
W przypadku procedur kosmetycznych, postrzeganie uczestników dotyczące stosowania Botoxu w obszarze głowy i szyi było związane z zastosowaniem Botoxu w redukcji zmarszczek, a następnie w redukcji nosa i leczeniu uśmiechu gumowego. Natomiast w odniesieniu do terapeutycznego zastosowania Botoxu uczestników pytano o stosowanie Botoxu jako środka relaksującego mięśnie oraz do zwalczania bólów głowy, migreny, hemifacjalnych spazmów, bruksizmu, nadmiernego ślinienia się i bólów (występujących w twarzy, stawie skroniowo-żuchwowym, szyi i ramieniu). Najbardziej dominującą odpowiedzią było, że Botox stosowany jest jako środek relaksujący mięśnie, a badanie wykazało brak wiedzy na temat innych zastosowań terapeutycznych.
Te wyniki pokrywają się z wynikami uzyskanymi w poprzednim badaniu, które oceniło wiedzę i postawę dentystów wobec Botoxu i wykazało, że wiedza ogranicza się do zastosowań kosmetycznych, a brakuje wiedzy na temat zastosowań terapeutycznych [11].
Po osiągnięciu oczekiwanego efektu Botoxu, leczenie ma tymczasowy charakter i z czasem zanika; dlatego konieczne jest jego powtarzanie, aby utrzymać pożądany rezultat. Ponadto oczekiwany efekt Botoxu nie jest natychmiastowy po podaniu zastrzyku [18]. Te informacje zostały zbadane w naszym badaniu i tylko 33,6% uczestników wiedziało, że efekt Botoxu będzie widoczny po 14 dniach. Ponadto ponad połowa uczestników (52%) zdawała sobie sprawę, że długość efektu Botoxu będzie zmniejszona po trzech miesiącach.
Jeśli chodzi o skutki uboczne stosowania Botoxu, najczęściej zgłaszanymi skutkami ubocznymi w naszym badaniu były infekcje, siniaki i opadanie powiek (71,1%, 70,3% i 68,7% odpowiednio). Wyniki te są sprzeczne z wynikami Abu Khalid i in. [11] oraz Al-Hamdan i in., [19] którzy stwierdzili, że w ich badaniach najczęściej zgłaszanym skutkiem ubocznym była reakcja alergiczna na Botox. Inne badanie przeprowadzone przez Zagui, et al. [20] w 2008 roku, które raportowało różne skutki uboczne, stwierdziło, że ból głowy i opadanie powieki były istotnie różne w zastosowaniu leczenia Botoxem.
Obecnie Botox jest bardzo popularny i nie ogranicza się do jednego zawodu. Doświadczeni profesjonaliści z odpowiednim szkoleniem są zdolni do podawania Botoxu w różnych celach i mają do tego prawo [12]. Jeśli chodzi o wynik dotyczący preferencji pracowników medycznych, którzy podają Botox, wyższy odsetek uczestników preferował chirurga plastycznego (92,2%), a następnie chirurga szczękowo-twarzowego, konsultanta ds. bólu ustno-twarzowego, a na końcu dermatologa. Te wyniki są podobne do tych uzyskanych w badaniu przeprowadzonym przez Abdullah H. AlHargan i in. w Arabii Saudyjskiej
WNIOSEK
Stosowanie terapii Botox w dziedzinie stomatologii wzrosło znacząco. Wyniki tego badania ujawniły, że uczestnicy mieli akceptowalny poziom wiedzy na temat zastosowania Botoxu w praktyce estetycznej. Jednak odpowiedzi pokazują, że uczestnicy nie byli zaznajomieni z pełnym zakresem stosowania leczenia Botoxem, szczególnie w zakresie leczenia bólów głowy i migreny, bruksizmu, nadmiernego ślinienia się, hemifacjalnych spazmów, bólu szyi i ramion. Większość uczestników nie miała wątpliwości co do tego, że zabiegi Botoxu przeprowadzane są przez wykwalifikowanych profesjonalistów medycznych, a ich odpowiedzi wskazywały, że pragnęli być dobrze poinformowani o procedurze przez specjalistycznych pracowników służby zdrowia. Niemniej jednak zaleca się edukację społeczeństwa na temat zakresu leczenia Botoxem i zapewnienie wiarygodnego źródła wymaganej informacji.
Źródła:
1. Mahajan ST, Brubaker L. Botulinum toxin:From life-threatening disease to novel medical therapy. Am J Obstet Gynecol 2007;196:7–15.
2. França K, Kumar A, Fioranelli M, Lotti T, Tirant M, Roccia MG. The history of botulinum toxin:From poison to beauty. Wien Med Wochenschr 2017;167:46–8.
3. Bhidayasiri R, Truong DD. Expanding use of botulinum toxin. JNeurol Sci 2005;235:1–9.
4. Wang J, Rieder EA. A systematic review of patient-reported outcomes for cosmetic indications of botulinum toxin treatment. Dermatologic Surg 2019;45:668–88.
5. Kattimani V, Tiwari RVC, Gufran K, Wasan B, Shilpa PH, Khader AA. Botulinum toxin application in facial esthetics and recent treatment indications (2013-2018). JInt Soc Prev Community Dent 2019;9:99.
6. Salem WS, Alshammari A, Alshehri F. The Botox in dentistry, a review study. Moj Immunol 2018;6:2013–5.
7. Abelsson A, Willman A. Ethics and aesthetics in injection treatments with Botox and Filler. J Women Aging 2021;33:583–95.
8. Searle T, Ali FR, Al-Niaimi F. Screen rhytides:The cosmetic legacy of COVID-19. Dermatol Ther 2020;33:e14211. doi:10.1111/dth.14211.
9. Small K, Kelly KM, Spinelli HM. Are nurse injectors the new norm?. Aesthetic Plast Surg 2014;38:946–55.
10. Alfouzan S, Mekkawy M. Knowledge and practice of faculty members of dental colleges in Saudi Arabia on non-surgical facial aesthetics (botox &dermal fillers). Oral Maxillofac Surg 2021;19:42.
11. Khalid A, Alzahrani MO, Shabbir AM, Raja HZ. Dentist knowledge and attitude towards botulinum toxin use:Cross-sectional study. Pak J Med Health Sci 2021;14:1852–4.
12. Uthayasankar D, Priya VV, Gayathri R. Awareness on Botox injection among dental college students in Chennai. JPharm Res Int 2020;32:64–74.
13. AlHargan AH, Al-Hejin NR, AlSufyani MA. Public perception of dermatologic surgery in Saudi Arabia:An online survey. Dermatol Online J 2017;23 13030/qt6r11r87m.
14. Alharethy SE. Trends and demographic characteristics of Saudi cosmetic surgery patients. Saudi Med J 2017;38:738–41.
15. Almuhaya R, Alarfaj A, Alturki L, Al Tawil L, Alrajeh A, Alkarzae M. The reasons behind the trending of facial plastic surgery in Saudi Arabia. Sch J Oto 2019;1:93–8.
16. Al-Saiari AA, Bakarman MA. Experiences and attitude among Saudi female university students towards cosmetic surgery. JTaibah Univ Med Sci 2015;10:427–31.
17. Redaelli A, Siddiqui Syed S, Liu X, Poliziani M, Erbil H, Prygova I, et al. Two multinational, observational surveys investigating perceptions of beauty and attitudes and experiences relating to aesthetic medical procedures. JCosmet Dermatol 2020;19:3020–31.
18. Vasudevan P, Setty S. A toxin not toxic? Botox in dentistry and a factual evaluation of its merits and demerits.. Int J Contemp Dent Med Rev 2018:1–4. Available from: https://core.ac.uk/download/pdf/228420971.pdf.
19. Al Hamdan EM, Algheryafi AM, Al-Ghareeb FJ, Ashri NY. Knowledge and attitude of dentists towards the use of botulinum toxin and dermal fillers in dentistry, Riyadh, Saudi Arabia. J Cosmet Laser Ther 2013;15:46–54.
20. Zagui RMB, Matayoshi S, Moura FC. Adverse effects associated with facial application of botulinum toxin:A systematic review with meta-analysis. Arq Bra Oftalmol 2008;71:894–901.