Tłumaczenie oryginalnego artykułu: C Grippaudo, E G Paolantonio, G Antonini, R Saulle, G La Torre, R Deli, Association between oral habits, mouth breathing and malocclusion, Acta Otorhinolaryngol Ital 2016 Oct;36(5):386-394
Źródło: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5225794/
STRESZCZENIE
Stosunek złych nawyków, oddychania przez usta i wad zgryzu jest istotnym zagadnieniem w profilaktyce i wczesnym leczeniu zaburzeń wzrostu twarzoczaszki. Podczas gdy złe nawyki mogą zakłócać położenie zębów i prawidłowy przebieg wzrostu szkieletu, z drugiej strony niedrożność górnych dróg oddechowych, powodująca oddychanie przez usta, zmienia wzór wzrostu twarzoczaszki, powodując wady zgryzu. Nasze badanie przekrojowe, przeprowadzone na 3017 dzieciach przy użyciu wskaźnika ROMA, miało na celu sprawdzenie, czy istnieje istotna korelacja pomiędzy złymi nawykami/oddychaniem przez usta a wadami zgryzu. Wyniki wykazały, że wzrost stopnia wskaźnika zwiększa częstość występowania złych nawyków i oddychania przez usta, co oznacza, że czynniki te mają związek z poważniejszymi wadami zgryzu. Co więcej, odkryliśmy istotny związek złych nawyków ze zwiększonym zgryzem nagryzowym i otwartym, natomiast nie stwierdzono związku ze zgryzem krzyżowym. Ponadto odkryliśmy, że oddychanie przez usta jest ściśle powiązane ze zwiększonym nagryzem, zmniejszonym nagryzem, zgryzem krzyżowym przednim lub tylnym, zgryzem otwartym i przemieszczeniem punktów kontaktowych. Dlatego konieczna jest wczesna interwencja w stosunku do czynników etiologicznych wad zgryzu, aby zapobiec ich rozwojowi lub pogorszeniu, a jeśli już się rozwinęły, skorygowanie ich poprzez wczesne leczenie ortodontyczne, aby pobudzić eugnatyczny wzrost szkieletu.
SŁOWA KLUCZOWE: Nawyki jamy ustnej, Oddychanie przez usta, Wady zgryzu, Wskaźnik okluzyjny, Wskaźnik ROMA
Wstęp
Nadal toczy się dyskusja, czy złe nawyki i oddychanie przez usta odgrywają rolę w etiopatogenezie wad zgryzu. Poza tą kontrowersją, gdy problemy te są powiązane z wadami zgryzu, ma to ogromne znaczenie dla rokowania i należy je wyeliminować, aby zapewnić środowisko funkcjonalne odpowiednie dla wzrostu fizjologicznego. Jeśli pewne czynności nerwowo-mięśniowe mają na celu kompensację zmian zębowo-pęcherzykowych lub szkieletowych, inne odgrywają rolę etiologiczną 1 2. Niewłaściwe nawyki w jamie ustnej mogą zakłócać nie tylko położenie zębów, ale przede wszystkim prawidłowy wzorzec wzrostu szkieletu.
Niektóre badania wykazały, że na wady zgryzu wpływa wiele czynników środowiskowych 3 4, w tym nawyki żywieniowe, a zwłaszcza obecny trend spożywania pokarmów o miękkiej konsystencji z redukcją siły żucia, ssania nieodżywczego, ssania smoczka i palca oraz wczesnego odstawiania od piersi 5. Smoczek ssanie, ssanie butelki dla niemowląt, a zwłaszcza ssanie palców, często powoduje wysuwanie górnych siekaczy i kości przedszczękowej, atypowe połykanie 6 7, zgryz otwarty przedni i krzyżowy tylny 8-10. Zgryz krzyżowy tylny wynika z niskiego położenia języka na skutek ssania, braku nacisku języka na podniebienie i wzmożonej aktywności mięśni policzków, co powoduje zmianę ciśnienia mięśni w łuku górnym 11-12.
W literaturze można znaleźć kilka publikacji na temat wpływu oddychania na morfologię twarzoczaszki. Chociaż niektórzy autorzy uważają, że zmiana prawidłowego wzorca wzrostu zębowo-szkieletowego wynika z czynników genetycznych i środowiskowych 13, większość uważa natomiast, że niedrożność górnych dróg oddechowych, powodująca oddychanie przez usta, zmienia wzorzec wzrostu twarzoczaszki 14 z typowym cechy i uzębienie: długa twarz, skurcz górnego łuku zębowego, wysoko wysklepione podniebienie, uśmiech dziąsłowy, wady zgryzu zarówno klasy II, jak i III 15. Podczas oddychania przez usta, w porównaniu z populacją ogólną, częściej występuje zgryz krzyżowy tylny, widoczny jest zgryz otwarty przedni i wada zgryzu klasy II 16.
Ponadto często występują problemy medyczne i społeczne związane ze zmęczeniem wynikającym z braku snu, który jest przerywany z powodu oddychania przez usta i częstych bezdechów sennych, takich jak zespół deficytu uwagi (ADD) i nadpobudliwość 17.
Należy zatem sprawdzić, czy istnieje istotny związek pomiędzy złymi nawykami, oddychaniem przez usta i wadą zgryzu oraz czy dzieci z tymi nawykami mają gorsze cechy wad zgryzu niż w populacji ogólnej; w przypadku wykrycia złych nawyków i oddychania przez usta są czynnikami ryzyka wad zgryzu, które należy wcześnie skorygować.
W tym badaniu ocenialiśmy związek między złymi nawykami/oddychaniem przez usta a wadami zgryzu poprzez zastosowanie wskaźnika ROMA 18 na próbie dzieci w wieku szkolnym już uczestniczących w badaniu epidemiologicznym 19 oraz na czasie leczenia ortodontycznego 20.
Materiały i metody
Wskaźnik ROMA – Wskaźnik Oceny Ryzyka Wad Zgryzu – jest narzędziem pozwalającym ocenić potrzebę leczenia młodych pacjentów. Został opracowany specjalnie z myślą o badaniu małych pacjentów podczas pierwszej wizyty, w celu oceny, poza wadami zgryzu, aspektów szkieletowych i funkcjonalnych, które u dzieci są determinantami rozwoju ustno-twarzowego. Został on opracowany w celu przeglądu i modyfikacji parametrów stomatologicznych i okluzyjnych DHC IOTN 21 z dodaniem pozycji odnoszących się do problemów szkieletowych i funkcjonalnych, których brakuje w IOTN (niedorozwój szczęki/nadmierny rozwój żuchwy lub zwiększony narzut; nadmierny rozwój szczęki/niedorozwój żuchwy lub zmniejszony overjet; hipo- lub nadmierna dywergencja żuchwy; asymetrie twarzy lub żuchwy; nieprawidłowe nawyki oddychania przez usta;
Indeks ROMA (Tabela I) ma służyć jako wskazówka dotycząca klinicznych objawów wad zgryzu u dzieci i młodzieży. W zależności od tego, ile objawów zostanie wykrytych, istnieje większa lub mniejsza potrzeba interwencji ortodontycznej. Podczas badania identyfikuje się najcięższą cechę każdego konkretnego pacjenta, a następnie pacjenta kategoryzuje się na skali wskaźnikowego czynnika ryzyka zgodnie z tą najpoważniejszą cechą.
Stopień 1 → Minimalne ryzyko
Nie stwierdza się warunków predysponujących do wystąpienia wad zgryzu. W takim przypadku leczenie nie jest konieczne, wystarczy przeprowadzanie okresowych badań, aby monitorować prawidłowy przebieg rozwoju i szybko wykryć ewentualne czynniki patologiczne.
Stopień 2 → Niskie ryzyko
Obejmuje to łatwo kontrolowane czynniki, które mają jedynie ograniczony wpływ na rozwój czaszkowo-twarzowy. Planowane są badania diagnostyczne i działania profilaktyczne mające na celu promowanie prawidłowego rozwoju twarzoczaszki, ale są one opóźniane do czasu ustalenia czasowej zgodności pomiędzy czynnikiem etiologicznym a przyspieszeniem wzrostu w dotkniętym obszarze.
Stopień 3 → Umiarkowane ryzyko
Występują niezbyt poważne zmiany w powiązaniach stomatologicznych i/lub szkieletowych, ale większość z nich ma tendencję do utrzymywania się, a czasem pogarszania się wraz ze wzrostem. Czas interwencji zależy od wieku pacjenta, tj. od aktywnych faz wzrostu dotkniętych obszarów, tak aby uzyskać dobrą odpowiedź na leczenie. Leczenie ortodontyczne łączy się z terapią ortopedyczno-funkcjonalną, którą należy przeprowadzić po przeprowadzeniu odpowiednich badań diagnostycznych.
Stopień 4 → Wysokie ryzyko
Obejmuje duże wady rozwojowe szkieletu twarzoczaszki i zmiany zgryzu. Alternatywnie mogą wystąpić problemy ogólnoustrojowe, które mogą pogorszyć rokowanie i uzasadniają natychmiastowe leczenie, niezależnie od rytmu wzrostu różnych elementów twarzoczaszki. Aby skorygować problemy spowodowane wadą zgryzu utrudniającą harmonijny rozwój szczęki, konieczna jest zarówno terapia ortopedyczna, jak i interwencje ortodontyczne.
Stopień 5 → Skrajne ryzyko
Diagnoza obejmuje wrodzone wady rozwojowe twarzy i główne zespoły wad rozwojowych układowych. Leczenie, które powinno być prowadzone we współpracy z pediatrami i innymi specjalistami (opieka wielodyscyplinarna), wymagane jest jak najwcześniej.
Badanie zaplanowano jako badanie przekrojowe, a wskaźnikiem ROMA (tab. I) objęto 3017 włoskich dzieci. Próba została zbilansowana pod względem płci, wieku i pochodzenia geograficznego. W jej skład wchodzi 1375 mężczyzn (45,6%) i 1642 kobiet (54,4%) w wieku od 7 do 13 lat (tab. II). Badanie prowadzono w latach 2008-2011, a dzieci – 1529 (50,7%) ze szkół podstawowych i 1488 (49,3%) ze szkół średnich – badano w swoich szkołach, po oficjalnym zatwierdzeniu ankiety przez dyrektora każdej szkoły. Szkoły należały do następujących regionów Włoch: Piemont i Friuli (północ), Abruzja i Lacjum (centrum), Apulia i Kalabria (południe).
Indeks ROMA stosowali operatorzy, którzy wcześniej przeszli miesięczne szkolenie zgodnie ze wskazówkami zawartymi w specjalnym podręczniku, w celu stosowania indeksu z tym samym standardem oceny i minimalizacji błędów. Ponadto wskaźnik został już zwalidowany i sprawdzono jego powtarzalność wewnątrzbadacza i międzybadacza 18. Do oceny odtwarzalności obliczono błąd wewnątrzbadacza na podstawie indeksów tablicowych sporządzonych przez tego samego operatora, który dwukrotnie badał 20 dzieci , w odstępie miesiąca. Drugi operator niezależnie zebrał indeks trzeciej tabeli dla każdego z 20 dzieci, aby ocenić błąd między badaczami. Wartości Kappa oscylują w granicach od 0,643 do 1,00 w odniesieniu do zgodności wewnątrzoperacyjnej (0,00 < p < 0,002) oraz od 0,773 do 1,00 w odniesieniu do zgodności międzyoperatorskiej (p = 0 < 0,001): wskaźnik jest zatem wysoce powtarzalny. Po obliczeniu częstości występowania wad zgryzu na podstawie stopni ryzyka ortodontycznego określonych za pomocą wskaźnika, oceniliśmy częstość występowania złych nawyków (2w) i oddychania przez usta (2x) w powiązaniu z płcią, makroobszarem, stopniem wskaźnika , pozycje indeksu (zwiększony nagryz, zmniejszony nagryz, zgryz krzyżowy przedni lub tylny, zgryz otwarty, przemieszczenie), weryfikując istotność statystyczną tego związku.
Analizy opisowe przeprowadzono z wykorzystaniem częstości i wartości procentowych oraz tablic częstości dla zmiennych kategorycznych. W przypadku analizy dwuwymiarowej przeprowadzono testy chi-kwadrat w celu oceny różnic dla zmiennych kategorycznych. Poziom istotności przyjęto na poziomie p ≤ 0,05. Dane analizowano za pomocą oprogramowania SPSS 19.0 dla Windows.
Wyniki
W tabeli III przedstawiono wyniki w próbie ogółem oraz po stratyfikacji według szkół podstawowych i średnich. Zmienne uwzględnione w analizie to „złe nawyki” (2w) i „oddychanie przez usta” (2x) w odniesieniu do cech społeczno-demograficznych (płeć i obszar geograficzny pochodzenia) oraz stopni indeksu.
Nie stwierdzono statystycznie istotnego związku między złymi nawykami/oddychaniem przez usta a płcią, chociaż różnice występowały zarówno w przypadku obszaru geograficznego, jak i stopnia wskaźnika. Częstość występowania złych nawyków i oddychania przez usta była większa w południowych Włoszech, a wraz ze wzrostem stopnia wskaźnika zaobserwowano także wzrost częstości występowania 2w i 2x, co oznacza, że czynniki te były powiązane z poważniejszymi wadami zgryzu. Stopień 5 nie jest zgodny z tendencją dla małej próby ze względu na niską częstość występowania chorób syndromicznych w populacji.
W Tabeli IV „złe nawyki” (2w) i „oddychanie przez usta” (2x) były powiązane ze zwiększonym nagryzem (h), zmniejszonym nagryzem (k), zgryzem krzyżowym (n), zgryzem otwartym (o), przemieszczeniem (p). Tabela pokazuje, że wartości 2w i 2x są ściśle powiązane ze zwiększonym nagryzem i przemieszczeniem we wszystkich grupach wiekowych. Zmniejszony zgryz nagryzowy, zgryz otwarty i krzyżowy tylny był istotnie powiązany jedynie z oddychaniem przez usta zarówno w całej próbie, jak i w podgrupach (szkoła podstawowa i średnia), z wyjątkiem dzieci ze szkół podstawowych ze zmniejszonym nagryzem.
Dyskusja
Złe nawyki
O związku złych nawyków i wad zgryzu pisało wielu autorów. Nawyki jamy ustnej to powtarzające się zachowania w jamie ustnej, które powodują utratę struktury zęba i obejmują ssanie palców, ssanie smoczka, ssanie i gryzienie warg, obgryzanie paznokci, bruksizm, nawyki samookaleczania i wypychanie języka 22. Ich działanie zależy od charakter, początek i czas trwania nawyków. Uporczywe nawyki ssania pozbawione składników odżywczych mogą skutkować długotrwałymi problemami i mogą wpływać na układ stomatognatyczny, prowadząc do braku równowagi pomiędzy mięśniami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Wysuwanie języka, nieprawidłowa pozycja języka z odchyleniem od normalnego wzorca połykania i oddychanie przez usta mogą być powiązane z zgryzem otwartym do przodu, nieprawidłową mową i przednim wysunięciem siekaczy szczęki 23. Wydaje się, że na utrzymywanie się wzorców połykania u niemowląt odpowiada kilka czynników oraz że wypchnięcie języka odgrywa ważną rolę w etiologii zgryzu otwartego, a także w nawrotach u leczonych pacjentów z zgryzem otwartym 24 25. Z badania przeprowadzonego przez Viggiano wynika, że dzieci ssące nieodżywcze i przyzwyczajone do używania butelki, częściej niż dwukrotnie ryzyko zgryzu krzyżowego tylnego bezpośrednio od uzębienia mlecznego 5. Warren przeprowadził badanie, aby dowiedzieć się, w jakim stopniu nawyki ssania niezwiązane z odżywianiem przyczyniają się do wad zgryzu w uzębieniu mieszanym. Autorzy odkryli, że zgryz otwarty przedni i krzyżowy tylny były powiązane z nawykami trwającymi 36 miesięcy lub dłużej. Utrzymujące się nawyki smoczka, w tym te trwające od 24 do 47 miesięcy, były powiązane ze zgryzem otwartym przednim i związkami trzonowymi klasy II, podczas gdy nawyki palców były powiązane z zgryzem otwartym przednim, gdy utrzymywały się przez 60 miesięcy lub dłużej 26.
Negatywny wpływ złych nawyków na okluzję ma swoje źródło w dzieciństwie. Karmienie butelką i nawyki ssania nieodżywczego powiązano z występowaniem wad zgryzu, począwszy od zębów mlecznych 4 10. Kilku autorów zauważyło, że u dzieci karmionych butelką występuje silna tendencja do wykształcania nawyku ssania smoczka 27-29. Nieodżywcze nawyki ssania wiążą się z nietypowym wzorcem połykania i wypychaniem języka, co może być związane z rozwojem wad zgryzu, takich jak zgryz krzyżowy tylny 4 12.
Według doniesień innych autorów, w naszym badaniu stwierdziliśmy istotny związek złych nawyków ze zwiększonym nagryzem nagryzowym i otwartym. Poza tym nie stwierdzono związku ze zgryzem krzyżowym przednim lub tylnym. Może to wynikać z faktu, że szkody biologiczne spowodowane złymi nawykami zależą od wielu czynników 30: wieku inicjacji, czasu trwania, intensywności i rodzaju, a przede wszystkim indywidualnych cech biologicznych i genetycznych 31-33. Wczesne zaprzestanie złych nawyków prowadzi samoistnie do strukturalnej i funkcjonalnej normalizacji, szczególnie jeśli pacjent ma eugnatyczny kierunek wzrostu 34.
W tym względzie Cozza i in. powiązał wzorzec wzrostu pionowego i nawyki ssania nieodżywczego z poprzecznym deficytem szczęki 35. Autorzy doszli do wniosku, że jeśli nawyk ssania w uzębieniu mieszanym wiąże się ze zwiększonym wymiarem pionowym, to jest on istotnie powiązany z poprzecznym deficytem szczęki o wąskich średnicach górnej szczęki i zwiększoną częstość występowania zgryzu krzyżowego tylnego.
Prawdopodobnie zatem ryzyko wystąpienia zgryzu krzyżowego u dzieci ze złymi nawykami zależy od genetycznego wzorca wzrostu, więc nie wszystkie osoby, które mają złe nawyki, mają zgryz krzyżowy lub rozwiną się w przyszłości. Dlatego bardzo ważna jest ocena kierunku wzrostu układu kostnego u pacjenta ze złymi nawykami, aby określić stopień ryzyka wystąpienia wady zgryzu.
Oddychanie ustami
Obecność niedrożności dróg oddechowych, zwłaszcza na poziomie nosa i gardła, zmusza pacjenta do oddychania przez usta 36. Główną przyczyną niedrożności dróg oddechowych jest alergiczny nieżyt nosa i przerost migdałków gardłowych. Zwykle kojarzą się z różnymi objawami: brakiem przepływu powietrza przez nos, kichaniem, swędzeniem, czystym katarem, ale także chrapaniem, możliwym zespołem obturacyjnego bezdechu sennego (OSAS) i wzmożonymi infekcjami dróg oddechowych, takimi jak infekcje ucha, zapalenie zatok i zapalenie migdałków 37 38. Oddychanie przez usta z powodu niedrożności dróg oddechowych prowadzi do zmian postawy, takich jak niewydolność warg, niskie położenie języka w dnie jamy ustnej i zwiększona pionowa wysokość twarzy przy rotacji szczęki w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara 39.
Związek między niewystarczającym oddychaniem przez nos a morfologią twarzy był szeroko badany i wielu autorów uważa, że na wzór wzrostu twarzoczaszki może wpływać niezrównoważona praca mięśni, typowa dla oddychania przez usta 14 40 41. Dzieci oddychające przez usta mają typowe rysy twarzy: długą twarz, cienie pod oczami, wąskie nozdrza, poprzeczne zwężenie górnej szczęki, wysoko wysklepione podniebienie i uśmiech dziąsłowy powiązane z wadami zgryzu klasy II lub czasami klasy III, z dużą częstością występowania zgryzu krzyżowego tylnego i otwartego przedniego 15 16 42 43. Dzieci, które poruszają się ustami oddechem i które obracają żuchwę w kierunku tylnym i dolnym, rozwijają się wady zgryzu klasy II i profil szkieletowy klasy II ze zwiększonym nagryzem. W rzeczywistości mięśnie, które dociskają szczękę w celu otwarcia ust, wywierają na nią nacisk do tyłu, co powoduje przemieszczenie żuchwy w kierunku dystalnym i opóźnia jej wzrost. Mięśnie policzkowe napinają się podczas otwierania ust i mają tendencję do wywierania nacisku językowego na przedtrzonowce i zęby trzonowe szczęki, które nie otrzymują wystarczającego wsparcia od języka, przez co podniebienie i górny łuk zębowy stają się dość wąskie. Funkcja warg jest nieprawidłowa, dolna warga jest duża i bulwiasta, a górna warga krótka i niefunkcjonalna, często z dolną wargą wciśniętą pod górny siekacz, która jest dodatkowo wystająca ze zwiększonym nagryzem. Bresolin i in. odkryli, że osoby oddychające przez usta miały dłuższe twarze z węższą szczęką i szczękami retrognatycznymi 44 45, a Trask odkrył, że dzieci z alergią oddychające przez usta miały dłuższe i bardziej wykrzywione twarze niż dzieci oddychające przez nos 46.
Zdaniem Rakosiego i Schilli oddychanie przez usta może odgrywać rolę w etiopatogenezie niektórych postaci wad zgryzu klasy III. Dzieci oddychające ustnie mają stale otwartą szczękę i niską postawę języka z nadmiernym wzrostem żuchwy, przy ciągłym odrywaniu kłykcia żuchwy od dołu, co może być bodźcem wzrostu 47. Ponadto brak nacisku języka na podniebienie i na górnej szczęce może powodować strzałkowy i poprzeczny ubytek szkieletu szczęki, wadę zgryzu klasy III ze zmniejszonym lub odwróconym nagryzem.
Wielu autorów stwierdziło również, że osoby oddychające przez usta często charakteryzują się wąskimi łukami zębowymi i stłoczeniem zębów 15 48, zwłaszcza w przypadku łuku górnego 49.
Wyniki naszego badania w pełni zgadzają się z doniesieniami literaturowymi: odkryliśmy, że oddychanie przez usta jest ściśle powiązane ze zwiększonym nagryzem, zmniejszonym nagryzem, zgryzem krzyżowym przednim lub tylnym, zgryzem otwartym i przemieszczeniem. Dlatego konieczna jest wczesna interwencja w stosunku do czynników etiologicznych oddychania przez usta, aby zapobiec rozwojowi lub pogorszeniu się wady zgryzu, a jeśli już się rozwinęła, skorygować ją poprzez wczesne leczenie ortodontyczne, aby pobudzić eugnatyczny wzrost szkieletu. U tych młodych pacjentów konieczne jest wczesne leczenie ortodontyczne w celu modyfikacji wad zgryzu szkieletowego: można osiągnąć bardziej stabilne wyniki, potrzeba mniej ekstrakcji zębów stałych, co zwiększa satysfakcję rodziców, a czas leczenia ortodontycznego uzębienia stałego jest rozsądnie skrócony, co wiąże się z niższym ryzykiem odwapnienia szkliwa i choroby dziąseł po leczeniu 50-52.
Wnioski
Środowisko naukowe uznaje, że złe nawyki i oddychanie przez usta odgrywają rolę w etiopatogenezie wad zgryzu, co potwierdzono w tym artykule. Oddychanie przez usta i złe nawyki można uznać za czynniki ryzyka wad zgryzu, ponieważ zaburzają fizjologiczną równowagę wzrostu. Jednakże, choć oddychanie przez usta jest zawsze istotnie powiązane ze wszystkimi badanymi problemami zgryzu, to złe nawyki odgrywają znaczącą rolę tylko w niektórych, prawdopodobnie ze względu na ich mniejsze znaczenie niż inne czynniki związane z etipatogenezą wad zgryzu. Można zatem założyć, że „ryzyko rozwoju wad zgryzu” związane ze złymi nawykami będzie wyrażało się u osób bardziej podatnych na przyczyny genetyczne i niekorzystny wzorzec wzrostu.
Niemniej jednak uważamy, że w przypadku tego typu problemów konieczna jest ścisła współpraca różnych specjalistów (pediatra, alergolog, laryngolog, ortodonta, logopeda) oraz że wczesne wizyty ortodontyczne i leczenie, jeśli to konieczne, u dzieci ze złymi nawykami lub alergicznym nieżytem nosa i /lub przerost migdałka gardłowego pozwoli na wczesne wykrycie i wczesne leczenie dysfunkcji oraz uniknięcie pogłębienia się już utrwalonych wad zgryzu.
Źródła:
1. Linder-Aronson S. Adenoids: their effects on mode of breathing and nasal air flow and their relationship to characteristics of the facial skeleton and the dentition. A biometric, rhino-manometric and cephalometro-radiographic study on children with and without adenoids. Acta Otolaryngol Suppl. 1970;265:1–132. [PubMed] [Google Scholar]
2. Linder-Aronson S. Orthodontics in the Swedish Public Dental Health System. Transactions of the European Orthodontic Society. 1974:233–240. [PubMed] [Google Scholar]
3. Brin I, Zwilling-Sellan O, Harari D, et al. Does a secular trend exist in the distribution of occlusal patterns? Angle Orthod. 1998;68:81–84. [PubMed] [Google Scholar]
4. Vázquez-Nava F, Quezada-Castillo JA, Oviedo-Treviño S, et al. Association between allergic rhinitis, bottle feeding, nonnutritive sucking habits, and malocclusion in the primary dentition. Arch Dis Child. 2006;91:836–840. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
5. Viggiano D, Fasano D, Monaco G, et al. Breast feeding, bottle feeding and non-nutritive sucking; effects on occlusion in deciduous dentition. Arch Dis Child. 2004;89:1121–1123. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
6. Larsson E. Artificial sucking habits: Etiology, prevalence and effect on occlusion. Int J Orofacial Myology. 1994;20:10–21. [PubMed] [Google Scholar]
7. Larsson E. Sucking, chewing and feeding habits and the development of crossbite: A longitudinal study of girls from birth to 3 years of age. Angle Orthod. 2001;71:116–119. [PubMed] [Google Scholar]
8. Warren JJ, Bishara SE, Steinbock KL. Effects of oral habits� duration on dental characteristics in the primary dentition. J Am Dent Assoc. 2001;132:1685–1693. [PubMed] [Google Scholar]
9. Castelo PM, Gavião MB, Pereira LJ, et al. Maximal bite force, facial morphology and sucking habits in young children with functional posterior crossbite. J Appl Oral Sci. 2010;18:143–148. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
10. Melink S, Vagner MV, Hocevar-Boltezar I, et al. Posterior crossbite in the deciduous dentition period, its relation with sucking habits, irregular orofacial functions, and otolaryngological findings. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2010;138:32–40. [PubMed] [Google Scholar]
11. Carrascoza KC, Possobon RF, Tomita LM, et al. Consequences of bottle-feeding to the oral facial development of initially breastfed children. J Pediatr Rio J. 2006;82:395–397. [PubMed] [Google Scholar]
12. Ovsenik M. Incorrect orofacial functions until 5 years of age and their association with posterior crossbite. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2009;136:375–381. [PubMed] [Google Scholar]
13. Warren DW. Effect of airway obstruction upon facial growth. Otolaryngol Clin North Am. 1990;23:699–712. [PubMed] [Google Scholar]
14. Harvold EP, Tomer BS, Vargervik K, et al. Primate experiments on oral respiration. Am J Orthod. 1981;79:359–372. [PubMed] [Google Scholar]
15. Harari D, Redlich M, Miri S, et al. The effect of mouth breathing versus nasal breathing on dentofacial and craniofacial development in orthodontic patients. Laryngoscope. 2010;120:2089–2093. [PubMed] [Google Scholar]
16. Souki BQ, Pimenta GB, Souki MQ, et al. Prevalence of malocclusion among mouth breathing children: do expectations meet reality? Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2009;73:767–773. [PubMed] [Google Scholar]
17. Jefferson Y. Mouth breathing: adverse effects on facial growth, health, academics, and behavior. Gen Dent. 2010;58:18–25. [PubMed] [Google Scholar]
18. Grippaudo C, Paolantonio EG, Deli R, et al. Validation of the Risk Of Malocclusion Assessment (ROMA) Index. Eur J Paediatr Dent. 2007;8:136–142. [PubMed] [Google Scholar]
19. Grippaudo C, Pantanali F, Paolantonio EG, et al. Prevalence of malocclusion in Italian schoolchildren and orthodontic treatment need. Eur J Paediatr Dent. 2013;14:314–318. [PubMed] [Google Scholar]
20. Grippaudo C, Pantanali F, Paolantonio EG, et al. Orthodontic treatment timing in growing patients. Eur J Paediatr Dent. 2013;14:231–236. [PubMed] [Google Scholar]
21. Brook PH, Shaw WC. The development of an index of orthodontic treatment priority. Eur J Orthod. 1989;11:309–320. [PubMed] [Google Scholar]
22. Garde JB, Suryavanshi RK, Jawale BA, et al. An epidemiological study to know the prevalence of deleterious oral habits among 6 to 12 year old children. J Int Oral Health. 2014;6:39–43. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
23. Dean JA, McDonald RE, Avery DA. Managing the developing occlusion. St. Louis, Mo: Mosby and Co.; 2000. pp. 178–217. [Google Scholar]
24. Graber TM. The 'three Ms’: muscles, malformation, and malocclusion. Am J Orthod. 1963;49:418–450. [Google Scholar]
25. Graber TM, Rakosi T, Petrovic AG. Dentofacial orthopedics with functional appliances. 1st Edition. St. Louis, MO: Mosby; 1985. [Google Scholar]
26. Warren JJ, Slayton RL, Bishara SE, et al. Effects of nonnutritive sucking habits on occlusal characteristics in the mixed dentition. Pediatr Dent. 2005;27:445–450. [PubMed] [Google Scholar]
27. Telles FBA, Ferreira RI, Magalhães LNC, et al. Effect of breast- and bottle-feeding duration on the age of pacifier use persistence. Braz Oral Res. 2009;23:432–438. [PubMed] [Google Scholar]
28. Charchut SW, Allred EN, Needleman HL. The effects of infant feeding patterns on the occlusion of the primary dentition. J Dent Child. 2003;70:197–203. [PubMed] [Google Scholar]
29. Meyers A, Hertzberg J. Bottle-feeding and malocclusion: is there an association? Am J Orthod Dentofacial Orthop. 1988;93:149–152. [PubMed] [Google Scholar]
30. Graber TM, Chung DDB, Aoba JT. Dentofacial orthopedics versus orthodontics. J Am Dent Assoc. 1969;75:1145–1166. [PubMed] [Google Scholar]
31. Demir A, Uysal T, Basciftci FA, et al. The association of occlusal factors with masticatory muscle tenderness in 10- to 19-year old Turkish subjects. Angle Orthod. 2005;75:40–46. [PubMed] [Google Scholar]
32. Kayukawa H. Malocclusion and masticatory muscle activity: a comparison of four types of malocclusion. J Clin Pediatr Dent. 1992;16:162–177. [PubMed] [Google Scholar]
33. Esteves A, Bommarito S. Evaluation of palatine depth and dimensions of the upper dental arch in patients with malocclusion and different facial types. Rev Dent Press Orthodon Ortop Facial. 2007;12:84–98. [Google Scholar]
34. Levrini A. 1989;3 Le abitudini viziate. Quaderni di Odontoiatria Infantile Elsevier. [Google Scholar]
35. Cozza P, Baccetti T, Franchi L, et al. Transverse features of subjects with sucking habits and facial hyperdivergency in the mixed dentition. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2007;132:226–229. [PubMed] [Google Scholar]
36. Valera FC, Travitzki LV, Mattar SE, et al. Muscular, functional and orthodontic changes in preschool children with enlarged adenoids and tonsils. J Pediatr Otorhinolaringol. 2003;67:761–770. [PubMed] [Google Scholar]
37. Skoner DP. Allergic rhinitis: definition, epidemiology, pathophysiology, detection, and diagnosis. J Allergy Clin Immunol. 2001;108:S2–S8. [PubMed] [Google Scholar]
38. Bellanti JA, Wallerstedt DB. Allergic rhinitis update: epidemiology and natural history. Allergy Asthma Proc. 2000;21:367–370. [PubMed] [Google Scholar]
39. Sousa JB, Anselmo-Lima WT, Valera FC, et al. Cephalometric assessment of the mandibular growth pattern in mouth-breathing children. J Pediatr Otorhinolaryngol. 2005;69:311–317. [PubMed] [Google Scholar]
40. Solow B, Kreiborhg S. Soft tissue stretching: a possible control factor in craniofacial morphogenesis. J Dent Res. 1977:505–507. [PubMed] [Google Scholar]
41. Rubin RM. Mode of respiration and facial growth. Am J Orthod. 1980;78:504–510. [PubMed] [Google Scholar]
42. Mocellin M, Fugmann EA, Gavazzoni FB. Estudo cefalometrico- radiografico e otorrinolaringologico correlacionado o grau de obstrucao nasal e o padrao de crescimento facial em pacientes nao tratados ortodonticamente. Rev Bras Otorrinolaringol. 2000;66:116–120. [Google Scholar]
43. Reed E, Kiebach TJ, Martin C, et al. Stability of early class III orthopedic treatment. Semin Orthod. 2014;20:114–127. [Google Scholar]
44. Bresolin D, Shapiro PA, Shapiro GG, et al. Mouth breathing in allergic children: Its relationship to dentofacial development. Am J Orthod. 1983;83:334–334. [PubMed] [Google Scholar]
45. Bresolin D, Shapiro GG, Shapiro PA, et al. Facial characteristics of children who breathe through the mouth. Pediatrics. 1984;73:622–625. [PubMed] [Google Scholar]
46. Trask GM, Shapiro GG, Shapiro PA. The effects of perennial allergic rhinitis on dental and skeletal development: a comparison of sibling pairs. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 1987;92:286–293. [PubMed] [Google Scholar]
47. Rakosi T, Schilli W. Class III anomalies: a coordinated approach to skeletal, dental, and soft tissue problems. J Oral Surg. 1981;39:860–870. [PubMed] [Google Scholar]
48. Vig KW. Nasal obstruction and facial growth: the strength of evidence for clinical assumptions. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 1998;113:603–611. [PubMed] [Google Scholar]
49. Wagaiyu EG, Ashley FP. Mouth breathing, lip seal and upper lip coverage and their relationship with gingival inflammation in 11-14 year-old schoolchildren. J Clin Periodontol. 1991;18:698–702. [PubMed] [Google Scholar]
50. King GJ, Keeling SD, Hocevar RA, et al. The timing of treatment for Class II malocclusions in children: a literature review. Angle Orthod. 1990;60:87–97. [PubMed] [Google Scholar]
51. Kluemper GT, Beeman CS, Hicks EP. Early orthodontic treatment: what are the imperatives? J Am Dent Assoc. 2000;131:613–620. [PubMed] [Google Scholar]
52. Musich D, Busch MJ. Early orthodontic treatment: current clinical perspectives. Alpha Omegan. 2007;100:17–24. [PubMed] [Google Scholar]