Tłumaczenie oryginalnego artykułu: Massimo Franchini, Mario Cruciani, Carlo Mengoli, Francesca Masiello, Giuseppe Marano, Ernesto D’Aloja, Cristina Dell’Aringa, Ilaria Pati, Eva Veropalumbo, Simonetta Pupella, Stefania Vaglio, Giancarlo M Liumbruno, The use of platelet-rich plasma in oral surgery: a systematic review and meta-analysis, Blood Transfus 2019 Sep;17(5):357-367.
Źródło: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6774927/
Abstrakt
Wprowadzenie. Celem tego systematycznego przeglądu literatury i metaanalizy było ocenienie korzyści płynących z bogatopłytkowego osocza (PRP) w chirurgii stomatologicznej.
Materiały i metody. Przeprowadzono systematyczne przeszukanie literatury. System GRADE został wykorzystany do oceny pewności ciała dowodowego.
Wyniki. Zidentyfikowano 21 randomizowanych badań kontrolowanych, które spełniały kryteria włączenia: 12 badań obejmowało pacjentów z defektami przyzębia, pięć badań koncentrowało się na gojeniu się zębodołów po ekstrakcji, trzy badania dotyczyły augmentacji zatok przynosowych, a jedno badanie dotyczyło defektów kości okołowierzchołkowych. Jednakże, dla syntez kwantytatywnych (metaanalizy), oceniano tylko badania dotyczące „defektów przyzębia”, ponieważ dla innych kontekstów klinicznych liczba badań była zbyt niska, a heterogeniczność procedur zbyt wysoka, aby umożliwić łączenie danych. Reżimy zawierające PRP porównano z reżimami niezawierającymi PRP. Głównymi wynikami oceny defektów przyzębia były głębokość sondowania, poziom przyłączenia klinicznego, recesja dziąsła i radiograficzny defekt kostny. Zazwyczaj nie było jasne, czy stosowanie PRP w porównaniu z kontrolami ma wpływ na „głębokość sondowania” podczas długoterminowej obserwacji; różnice między grupami były niewielkie i mało prawdopodobne z klinicznego punktu widzenia (tj. bardzo niska jakość dowodów). Dla pozostałych analizowanych wyników („poziomy przyłączenia klinicznego”, „recesja dziąsła”, „defekt kości”) obserwowano bardzo niewielką marginalną korzyść kliniczną PRP w porównaniu z kontrolami. Dostępne dowody dla tych porównań zostały ocenione jako niska jakość, ponieważ większość wybranych badań wykazywała niekonsekwencję, nieprecyzyjność i ryzyko błędu.
Dyskusja. Dowody z porównania stosowania reżimów zawierających PRP w chirurgii stomatologicznej w porównaniu z innymi reżimami niezawierającymi PRP były niskiej jakości. Wyniki metaanalizy, ograniczone do badań u pacjentów z defektami przyzębia, dokumentują, że PRP było nieznacznie skuteczniejsze w porównaniu z kontrolami niezawierającymi PRP.
Słowa kluczowe: bogatopłytkowe osocze, chirurgia stomatologiczna, przyzębie, implanty
Wstęp
Bogatopłytkowe osocze (PRP) jest definiowane jako autologiczna koncentracja płytek krwi w niewielkim objętości osocza. Uważane jest za bogate źródło autologicznych czynników wzrostu1. Jest produkowane z całej krwi pacjenta poprzez dwufazowy proces odwirowywania: pierwsze odwirowywanie w celu separacji składników krwi, a drugie w celu ostatecznej produkcji PRP. Obecnie istnieje ponad 40 systemów komercyjnych opracowanych do koncentracji autologicznej całej krwi w substancję bogatopłytkową1. Oprócz płytek, PRP zawiera pewne komórki zapalne (takie jak monocyty i neutrofile wielojądrzaste) oraz duże ilości białek, w tym czynnik wzrostu pochodzenia płytkowego (PDGF), transformujący czynnik wzrostu beta (TGF-β), naczyniowy czynnik wzrostu śródbłonka (VEGF), czynnik wzrostu nabłonka (EGF) oraz cząsteczki adhezji (takie jak fibryna, fibronectyna i witronectyna). Takie czynniki wzrostu i komórki wykazały zdolność do promowania rekrutacji komórek, proliferacji oraz angiogenezy, co może być związane z regeneracją i gojeniem tkanek2–4. Wiele osób badało strategie zarządzania krwią pacjenta (PBM)5–23, a dzięki biologicznym właściwościom regeneracyjnym PRP, można przypuszczać, że PRP może odgrywać rolę w wdrożeniu strategii PBM. Z drugiej strony, potencjalne korzyści kliniczne z zastosowania PRP zostały zbadane w szerokim zakresie schorzeń klinicznych, począwszy od zaburzeń dermatologicznych, aż do chirurgii ortopedycznej, stomatologicznej oraz szczękowo-twarzowej24–29. Pierwsze doniesienie o miejscowym stosowaniu PRP w dziedzinie stomatologii pochodzi z 1998 roku, kiedy to Marx i in. opisali stosowanie PRP w połączeniu z przeszczepem kości autologicznej do rekonstrukcji defektów żuchwy30. Od tego czasu opublikowano wiele randomizowanych badań klinicznych (RCT) dotyczących stosowania PRP (samodzielnie lub w połączeniu z kością lub jej substytutami) w różnych procedurach stomatologicznych, w tym chirurgii przyzębia, dentoalveolarnej, implantologicznej oraz rekonstrukcyjnej31–51. Wiele przeglądów systematycznych i metaanaliz52–57 próbowało przeprowadzić analizy łączone wyników tych RCT. Niemniej jednak, możliwy wpływ PRP na gojenie się tkanek i regenerację kości w tym kontekście klinicznym pozostaje niejasny. Aby rzucić trochę światła na tę kontrowersyjną kwestię, przeprowadziliśmy systematyczny przegląd literatury oraz metaanalizę dotyczącą skuteczności PRP w chirurgii stomatologicznej.
Materiały i metody
Strategia wyszukiwania i terminy wyszukiwania Przeprowadzono komputerowo wspomaganą wyszukiwarkę literatury w elektronicznych bazach danych MEDLINE (przez PUBMED), EMBASE, SCOPUS, OVID oraz Cochrane Library (ostatni dostęp: 30 maja 2019 r.), aby zidentyfikować badania dotyczące stosowania autologicznego PRP w chirurgii stomatologicznej. Skupiono się na hipotezie, że PRP może mieć potencjalnie pozytywny wpływ na regenerację kości. Zastosowano kombinację następujących słów kluczowych, aby maksymalnie zwiększyć specyficzność i czułość wyszukiwania: „stężenie płytek krwi” OR „bogatopłytkowe osocze” OR „żel bogatopłytkowy” OR „PRP” OR „chirurgia stomatologiczna” OR „stomatologia” OR „chirurgia dentystyczna” OR „chirurgia periodontologiczna” OR „chirurgia szczękowo-twarzowa” OR „chirurgia dentoalweolarna” OR „defekty intrabonowe” OR „regeneracja kości” OR „gojenie kości” OR „wyrywanie zębów” OR „utrzymywanie dołków” OR „utrzymywanie grzebieni zębowych” OR „augmentacja dna zatoki” OR „implantologia stomatologiczna”. Ponadto przeprowadzono ręczne przeszukiwanie bibliografii uwzględnionych badań oraz innych przeglądów w celu zidentyfikowania potencjalnie kwalifikujących się do badania prac, które nie zostały uwzględnione w pierwotnym elektronicznym wyszukiwaniu literatury.
Wybór badań i kryteria włączenia/wyłączenia
Badania były wybierane niezależnie przez dwóch recenzentów (MF i MC), a konsensus osiągnięto poprzez dyskusję oraz opinię trzeciego recenzenta (CM). Ocena kwalifikowalności opierała się na tytule lub abstrakcie oraz, w razie potrzeby, na pełnym tekście. Artykuły uznano za kwalifikujące się do tego systematycznego przeglądu i metaanalizy, jeśli stosowanie PRP w chirurgii stomatologicznej było zgłaszane zarówno w tytule, jak i w abstrakcie. Inne kryteria włączenia wymagały, aby artykuł był: (i) oryginalny, (ii) dotyczył RCT przeprowadzonych u pacjentów dorosłych, (iii) opublikowany w całości w języku angielskim w ciągu ostatnich 20 lat (1999–2019). Badania, które uwzględniały mniej niż 20 pacjentów oraz miały mniej niż 2 miesiące obserwacji pooperacyjnej, zostały wykluczone. W niniejszym systematycznym przeglądzie, w celu ujednolicenia zebranych danych i umożliwienia porównania między nimi, nie uwzględniono badań oceniających inne koncentraty pochodzenia płytkowego (takie jak bogatopłytkowa fibryna [PRF]) oraz stosowanie PRP w osteonekrozie żuchwy związaną z bisfosfonianami (BRONJ).
Ekstrakcja danych
Przegląd przeprowadzono zgodnie z zaleceniami PRISMA dotyczącymi raportowania systematycznych przeglądów literatury i metaanaliz31–51. Dla każdego RCT uwzględnionego w systematycznym przeglądzie, dwóch recenzentów (MF i MC) niezależnie ekstrahowało następujące dane: pierwszy autor, rok publikacji, projekt badania, wielkość próby, mediana wieku i zakres wieku, rozkład płci, rodzaj leczenia, grupa testowa, grupa kontrolna, okres obserwacji oraz główne wyniki oceniane w badaniu. Jeśli chodzi o ocenę głównych wyników badania, dla każdego badania klinicznego i radiologicznego zarejestrowano parametry kliniczne w okresie leczenia, aby umożliwić agregację danych do metaanalizy. Spory rozstrzygano przez konsensus oraz opinię trzeciego recenzenta (CM), jeśli to konieczne. Kontekst kliniczny uwzględnionych badań w tym systematycznym przeglądzie obejmował: defekty periodontalne, gojenie się dołków po wyrywaniu zębów, augmentację dna zatoki oraz defekty kostne w okolicy okołowierzchołkowej. Jednakże, dla syntezy ilościowej (metaanalizy), oceniano tylko badania dotyczące „defektów periodontalnych”, ponieważ dla innych kontekstów klinicznych liczba badań była zbyt niska, a heterogeniczność proceduralna zbyt wysoka, aby umożliwić agregację danych.
Wyniki
Jednostką analizy były defekty. Miary wyniku oceny defektów periodontalnych obejmowały:
- głębokość sondowania, miarę głębokości zatoki lub kieszeni okołozębowej ustalanej przez pomiar odległości od brzegu dziąsła do podstawy zatoki lub kieszeni za pomocą skalibrowanej sondy periodontologicznej;
- poziom klinicznego przyłączenia, miara pozycji podstawy kieszeni w stosunku do połączenia szkliwem;
- recesja dziąsła, odległość marginesu dziąsłowego od połączenia szkliwem;
- radiograficzny defekt kości, mierzony różnymi sposobami, co wiąże się z heterogenicznością proceduralną i numeryczną.
Te miary zostały wyrażone w milimetrach; wartość ujemna różnicy średnich tych miar faworyzowała grupę badaną (PRP) w porównaniu z grupą kontrolną. Wszystkie oceniane wyniki dotyczyły gojenia się defektów kostnych. Inne miary, takie jak wskaźnik płytkowy, wskaźnik dziąsłowy i krwawienie podczas sondowania, gojenie tkanek miękkich po interwencji chirurgicznej, ból, jakość życia i wyniki krótkoterminowe nie zostały uwzględnione w analizie ilościowej.
Ocena ryzyka związanych z błędami włączenia w uwzględnionych badaniach
Dwaj autorzy przeglądu (MF, MC) niezależnie oceniali ryzyko związanego z błędami włączenia w każdym badaniu, stosując ocenę domenową opisaną w podręczniku Cochrane dotyczącym systematycznych przeglądów interwencji58. Omawiali ewentualne rozbieżności i osiągali konsensus w sprawie ostatecznej oceny. Narzędzie „Ryzyka związane z błędami” Cochrane obejmuje sześć konkretnych domen: generację sekwencji, ukrywanie alokacji, zaślepianie, niekompletne dane, raportowanie wybranych wyników oraz inne kwestie związane z błędami. Dla domeny dotyczącej raportowania wybranych wyników dodaliśmy pozycję dla wyniku „zdarzenia niepożądane”, ponieważ raportowanie było niewystarczające tylko dla tego wyniku. Przedstawiliśmy naszą ocenę ryzyka związanych z błędami za pomocą dwóch podsumowań „Ryzyka związane z błędami”: 1) podsumowanie błędów dla każdej pozycji we wszystkich badaniach; oraz 2) krzyżową tabulację każdego badania ze wszystkimi pozycjami „Ryzyka związane z błędami”.
„Podsumowanie wyników” tabel
Wykorzystaliśmy zasady systemu GRADE do oceny jakości zespołu danych związanych z konkretnymi wynikami i skonstruowaliśmy tabele „Podsumowanie wyników” za pomocą programu REVMAN 5. Te tabele przedstawiają kluczowe informacje dotyczące pewności dowodów, wielkości efektów badanych interwencji oraz sumy dostępnych danych dotyczących głównych wyników. Tabele „Podsumowanie wyników” obejmują również ogólną ocenę jakości dowodów dotyczących każdego z głównych wyników, wykorzystując podejście GRADE, które definiuje pewność zespołu dowodów jako stopień, do jakiego można być pewnym, że oszacowanie efektu lub związku zbliża się do prawdziwej wielkości określonego zainteresowania. Pewność zespołu dowodów wymaga uwzględnienia ryzyka błędów wewnętrznych badania (jakości metodologicznej), bezpośredniości dowodów, heterogeniczności, precyzji oszacowań efektu oraz ryzyka błędu publikacji.
Podczas oceny domeny „Ryzyka błędów”, zdegradowaliśmy ocenę GRADE, gdy: 1) sklasyfikowaliśmy badanie jako wysokie ryzyko błędu dla jednej lub więcej z następujących domen: selekcji, utraty, wykonywania, detekcji, raportowania oraz innych błędów; lub 2) gdy ocena „Ryzyka błędów” dotycząca błędu selekcji była niejasna (dotyczyła albo generowania sekwencji randomizacji, albo domeny ukrycia alokacji). W tabelach „Podsumowanie wyników” przedstawiliśmy następujące wyniki: głębokość sondowania, przyłączenie kliniczne, recesja dziąsła i radiograficzny defekt kostny.
Analiza statystyczna
Wszystkie badania, które raportowały wynik ciągły, musiały dostarczyć średniej i odchylenia standardowego (SD). Jeśli badania dostarczały mediany i rozstępu ćwiartkowego, stosowano ustalony wcześniej procedurę59. Jeśli badanie dostarczało mediany i zakresu (minimum i maksimum), zastosowano metodę Hozo et al.60. Gdy zmienne wynikowe były ciągłe, obliczono nieznormalizowaną (ważoną) różnicę średnią (MD) między grupami badanymi a grupą kontrolną za pomocą meta-analitycznego agregowania. Badania były ważone metodą odwrotnego wariantu. Obliczono również heterogeniczność χ2-squared, jak również I2 dla zmienności związanej z heterogenicznością. Jeśli wykryto istotną heterogeniczność, przeprowadzono metodę losowych efektów (RE) obliczania wagi badania (metoda DerSimonian-Laird)61. Wygenerowano również związane z nimi wykresy leśne. Ponieważ miary wyników i ich definicje, oraz stosowane skróty dla defektu kostnego były heterogeniczne, obliczono również znormalizowane różnice średnich (SMD).
Wyniki
Do przeprowadzenia systematycznej recenzji możliwych zastosowań terapeutycznych autologicznego PRP w stomatologii wybrano dwadzieścia jeden oryginalnych RCT. Główne cechy włączonych badań są podsumowane w Tabeli I. Diagram przepływu badań został przedstawiony na Rycinie 1. Dwanaście badań31,34–36,38,40–42,45–48 skupiło się na defektach przyzębia, 5 badań32,33,37,39,44 na gojeniu się wnęk po ekstrakcji, 3 badania49–51 na augmentacji zatok przynosowych, a 1 badanie na defektach kostnych w obrębie wierzchołkowych struktur korzeniowych43. Kontekst kliniczny i związany z nim podejście chirurgiczne wpłynęły na charakter diagnostyki oraz rodzaje miar wynikowych. Niektóre badania stosowały projektowanie połowicze, gdzie liczba obserwacji dotyczyła defektów, podczas gdy inne badania liczyły pacjentów (jeden defekt na pacjenta). W większości przypadków zarówno grupa kontrolna, jak i grupa testowa były poddawane aktywnym metodami leczenia (procedura chirurgiczna plus np. przeszczep kości lub β-tricalcium fosforan), ale nie przeszkadzało to w ocenie efektu PRP jako różnicy między grupami zmiennej wynikowej po okresie obserwacji pooperacyjnej. Większość badań dotyczących defektów przyzębia raportowała głębokość sondowania (11 badań) i poziom przyłączenia klinicznego (11 badań). Dziewięć badań raportowało recesję dziąsła, a 6 badań opisywało defekt kostny. Wyniki były raportowane w średnio/długim okresie obserwacji.
Generowanie sekwencji i ukrywanie alokacji Losowanie zależy od dwóch istotnych aspektów: właściwego wygenerowania sekwencji alokacji oraz ukrycia sekwencji alokacji do momentu przypisania. Oceniliśmy, że cztery badania były wysokiego ryzyka błędu selekcji. Dla generacji losowej sekwencji, raporty kolejnych 5 badań miały niejasne ryzyko błędu, podczas gdy 11 badań zostało ocenionych jako niskie ryzyko (Rycina 3). Dla ukrywania alokacji, 13 badań oceniono jako niejasne ryzyko błędu, 4 jako wysokie ryzyko, a 4 badania jako niskie ryzyko.
Zakłócenie
Jedenaście (52,3%) badań było otwartych, a zostały one ocenione jako wysokie ryzyko błędu wykonania (zakłócenia przez uczestników i personel). Sześć badań miało niejasne ryzyko błędu wykonania, ponieważ nie dostarczały informacji niezbędnych do oceny ryzyka błędu związanego z zakłóceniem przez uczestników i personel. Cztery badania oceniono jako niskie ryzyko błędu wykonania, ponieważ zarówno pacjenci, jak i badacze byli zasłonięci przed wiedzą o przypisaniu do grupy interwencji. Trzynaście badań oceniono jako niskie ryzyko błędu detekcji, ponieważ osoba oceniająca była zasłonięta przed przypisaniem do leczenia; pozostałe dziewięć badań miało niejasne ryzyko błędu detekcji, ponieważ nie dostarczyły one informacji potrzebnych do oceny ryzyka błędu związanego z zasłonięciem oceniających wyniki.
Niekompletne dane wynikowe
Dwa badania zostały ocenione jako wysokiego ryzyka błędu utraty wyników z powodu dużej liczby wypisów i/lub brakujących danych. Inne osiem badań oceniono jako niejasne ryzyko błędu. Pozostałe badania zostały ocenione jako niskie ryzyko błędu.
Wybiórcze raportowanie
Choć protokoły badań nie zawsze były dostępne w prospektywnych rejestrach badań klinicznych, większość włączonych badań oceniono jako niskie ryzyko błędu raportowania, ponieważ raportowanie wyników było kompletnie. Dwa badania oceniono jako niejasne ryzyko błędu raportowania, ponieważ zgłoszone informacje nie były wystarczające, aby pozwolić recenzentom na wyciągnięcie użytecznych danych1.
Inne potencjalne źródła błędu
Oceniliśmy, że jedno badanie było wysokiego ryzyka innego źródła błędu ze względu na niezrównoważenie na początku badania.
Głębokość sondowania
Zebrane dane z 11 badań nie wykazały wyraźnych różnic między grupą badaną, a grupą kontrolną: ŚMD: −0.39; 95% przedział ufności (CI): −0.80/0.02; wartość p=nieistotna (bardzo niska jakość dowodów, obniżona z powodu poważnego ryzyka błędu, niespójności [ze względu na istotną heterogeniczność, I2=88.6%] oraz nieprecyzji [95% CI zawiera linię braku efektu]). (Zobacz podsumowanie wyników w Tabeli II i Rysunek 4).
Poziom przyłączenia klinicznego Zebrane dane z 11 badań wykazały lekkie obniżenie poziomu przyłączenia klinicznego w grupie PRP w porównaniu z grupą kontrolną: ŚMD: −0.57; 95% CI: −0.93/−0.20; wartość p=0.002 (niska jakość dowodów, obniżona z powodu poważnego ryzyka błędu oraz niespójności [I2 = 79.8%]) (Rysunek 5).
Recesja dziąsła
Zebrane dane z 9 badań wykazały lekkie zmniejszenie recesji dziąsła w grupie PRP w porównaniu z grupą kontrolną: ŚMD: −0.46; 95% CI: −0.77/−0.15; wartość p=0.0035 (niska jakość dowodów, obniżona z powodu poważnego ryzyka błędu oraz niespójności [I2 = 80.0 %]) (Rysunek 6).
Defekt kostny Zebrane dane z 6 badań wykazały lekkie zmniejszenie defektów kostnych w grupie PRP w porównaniu z grupą kontrolną: ŚMD: −0.67; 95% CI: −1.19; −0.15; wartość p=0.01 (niska jakość dowodów, obniżona z powodu poważnego ryzyka błędu oraz niespójności [I2 = 89.1 %]) (Rysunek 7).
Metoda ŚMD zawsze była wnioskowo zgodna z MD (Suplementarne Figury Online S1–S4).
Dyskusja
Ta systematyczna recenzja miała na celu ocenę dostępnych naukowych dowodów na zastosowanie PRP w chirurgii stomatologicznej. W analizie jakościowej uwzględniliśmy 21 badań z randomizacją (RCT), które oceniały schematy leczenia zawierające PRP (grupa badana) w porównaniu z schematami leczenia niezawierającymi PRP (grupa kontrolna). Kontekst kliniczny badanych w tej systematycznej recenzji obejmował: defekty przyzębia, gojenie się zębodołów po ekstrakcji, augmentacje zatok przynosowych oraz defekty kostne okołowierzchołkowe. Jednak ograniczyliśmy syntezę ilościową (metaanalizę) do 11 badań oceniających PRP w leczeniu „defektów przyzębia”, ponieważ dla innych kontekstów klinicznych liczba badań była zbyt niska, a heterogeniczność proceduralna zbyt wysoka, by umożliwić połączenie danych.
Dostępne dowody dla wszystkich porównań zostały ocenione jako niskiej lub bardzo niskiej jakości ze względu na niekonsystencję, nieprecyzyjność oraz ryzyko obciążenia w większości wybranych badań. Heterogeniczność była wysoka, prawdopodobnie z powodu zastosowania przez badaczy różnych kryteriów rekrutacji pacjentów, różnej długości obserwacji po operacji, różnych urządzeń do pomiaru defektów przyzębia oraz ze względu na włączenie chorób o zmiennym stopniu nasilenia. Tylko jedno badanie zostało ocenione jako niskiego ryzyka obciążenia we wszystkich uwzględnianych dziedzinach, podczas gdy 13 (61,9%) badań było wysokiego ryzyka obciążenia dla jednej lub więcej dziedzin, a 7 badań (33,3%) miało niejasne ryzyko obciążenia w jednej lub więcej dziedzinach. Jeśli chodzi o analizę ilościową dotyczącą defektów przyzębia, średnio nie jest jasne, czy stosowanie PRP w porównaniu z kontrolą wpływa na „głębokość sondowania” w długoterminowej obserwacji. Różnice między grupami były niewielkie i nieprawdopodobne, aby miały znaczenie kliniczne. Dla pozostałych analizowanych wyników („poziomy przyczepu klinicznego”, „odciągnięcie dziąseł”, „defekt kostny”) zaobserwowano bardzo niewielką korzyść kliniczną PRP w porównaniu z kontrolą (tj. zawsze <1 mm). Ta połączona analiza odzwierciedla rozbieżność wyników wynikającą z oceny pojedynczych badań. Dwa badania42,48 badające skuteczność PRP w połączeniu z innymi materiałami przeszczepowymi w leczeniu wewnątrzkośnych defektów przyzębia zgłosiły istotnie korzystniejszą poprawę kliniczną w miejscach przyzębia traktowanych kombinacją PRP i materiału przeszczepowego niż w tych traktowanych tylko materiałem przeszczepowym. W przeciwieństwie do tego inne badania stwierdziły, że stosowanie PRP nie poprawia wyników uzyskanych przy użyciu samego materiału przeszczepowego35,36,46.
Tkanki przyzębia mają składnik tkanki twardej (kostnej) oraz składnik tkanki miękkiej. Istnieją pewne dowody sugerujące, że PRP poprawia wewnątrzkośne defekty przyzębia, bez wpływu na regenerację kości. Oznaczałoby to netto pozytywny efekt PRP na tkankę miękką. W przeciwieństwie do tego inni autorzy zgłaszali wzrost kości pod PRP37,43. Jedno z tych badań zastosowało metodę histomorfometryczną, o której nie wspominały inne badania w kontekście przyzębia38. Ogólnie rzecz biorąc, te oświadczenia są przypadkowe i nie nadają się do ilościowej oceny, ale wskazują na potrzebę dalszych badań. Przyszłe badania w tej dziedzinie powinny być skierowane na wprowadzenie dobrze zaprojektowanych, odpowiednio zasilonych RCT. Wyniki takich badań pomogą wyjaśnić rolę PRP w leczeniu przyzębia i innych ustawień chirurgicznych jamy ustnej.
Źródła:
1. Piccin A, Di Pierro AM, Canzian L, et al. Platelet gel: a new therapeutic tool with great potential. Blood Transfus. 2017;15:333–40. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
2. Marx RE. Platelet-rich plasma: evidence to support its use. J Oral Maxillofac Surg. 2004;62:489–96. [PubMed] [Google Scholar]
3. Martinez CE, Smith PC, Palma Alvarado VA. The influence of platelet-derived products on angiogenesis and tissue repair: a concise update. Front Physiol. 2015;6:290. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
4. Foster TE, Puskas BL, Mandelbaum BR, et al. Platelet-rich plasma: from basic science to clinical applications. Am J Sports Med. 2009;37:2259–72. [PubMed] [Google Scholar]
5. Franchini M, Muñoz M. Towards the implementation of patient blood management across Europe. Blood Transfus. 2017;15:292–3. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
6. Guerra R, Velati C, Liumbruno GM, Grazzini G. Patient blood management in Italy. Blood Transfus. 2016;14:1–2. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
7. Vaglio S, Prisco D, Biancofiore G, et al. Recommendations for the implementation of a patient blood management programme. Application to elective major orthopaedic surgery in adults. Blood Transfus. 2016;14:23–65. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
8. Vaglio S, Gentili S, Marano G, et al. The Italian regulatory Guidelines for the implementation of patient blood management. Blood Transfus. 2017;15:325–8. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
9. Muñoz M, Franchini M, Liumbruno GM. The post-operative management of anaemia: more efforts are needed. Blood Transfus. 2018;16:324–5. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
10. Van Der Linde R, Favaloro EJ. Tranexamic acid to prevent post-partum haemorrhage. Blood Transfus. 2018;16:321–3. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
11. Franchini M, Mengoli C, Cruciani M, et al. Safety and efficacy of tranexamic acid for prevention of obstetric haemorrhage: an updated systematic review and meta-analysis. Blood Transfus. 2018;16:329–37. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
12. Liumbruno GM, Vaglio S, Biancofiore G, et al. Transfusion thresholds and beyond. Blood Transfus. 2016;14:123–5. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
13. Franchini M, Liumbruno GM. The key role of tranexamic acid in Patient Blood Management programmes. Blood Transfus. 2018;16:471–2. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
14. Franchini M, Mengoli C, Marietta M, et al. Safety of intravenous tranexamic acid in patients undergoing major orthopaedic surgery: a meta-analysis of randomised controlled trials. Blood Transfus. 2018;16:36–43. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
15. Hourlier H, Fennema P. Tranexamic acid use and risk of thrombosis in regular users of antithrombotics undergoing primary total knee arthroplasty: a prospective cohort study. Blood Transfus. 2018;16:44–52. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
16. Pérez-Jimeno N, Muñoz M, Mateo J, et al. Efficacy of topical tranexamic acid within a blood saving program for primary total hip arthroplasty: a pragmatic, open-label randomised study. Blood Transfus. 2018;16:490–7. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
17. Muñoz M, Gómez-Ramírez S, Besser M, et al. Current misconceptions in diagnosis and management of iron deficiency. Blood Transfus. 2017;15:422–37. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
18. Girelli D, Marchi G, Busti F. Iron replacement therapy: entering the new era without misconceptions, but more research is needed. Blood Transfus. 2017;15:379–81. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
19. Laso-Morales MJ, Vives R, Gómez-Ramírez S, et al. Intravenous iron administration for postoperative anemia management after colorectal cancer surgery in clinical practice: a single centre, retrospective study. Blood Transfus. 2018;16:338–42. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
20. Basora M, Pereira A, Coca M, et al. Cost-effectiveness analysis of ferric carboxymaltose in pre-operative haemoglobin optimisation in patients undergoing primary knee arthroplasty. Blood Transfus. 2018;16:438–42. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
21. Suh DW, Han SB, Park JH, et al. Intravenous iron supplementation with intra-articular administration of tranexamic acid reduces the rate of allogeneic transfusions after simultaneous bilateral total knee arthroplasty. Blood Transfus. 2017;15:506–11. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
22. De Cristofaro R. The use of viscoelastic haemostatic assays in non-cardiac surgical settings: a systematic review and meta-analysis. Blood Transfus. 2018;16:224–26. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
23. Franchini M, Mengoli C, Cruciani M, et al. The use of viscoelastic haemostatic assays in non-cardiac surgical settings: a systematic review and meta-analysis. Blood Transfus. 2018;16:235–43. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
24. Franchini M, Cruciani M, Mengoli C, et al. Efficacy of platelet-rich plasma as conservative treatment in orthopaedics: a systematic review and meta-analysis. Blood Transfus. 2018;16:502–13. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
25. Pupella S, Bianchi M, Ceccarelli A, et al. A cost analysis of public cord blood banks belonging to the Italian Cord Blood Network. Blood Transfus. 2018;16:313–20. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
26. Sacchi N. Is it time to re-think a sustainable banking model for the Italian Cord Blood Network? Blood Transfus. 2018;16:221–3. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
27. Valle V, Screnci M, Murgi E, et al. Collection of umbilical cord blood for banking: collection rate and factors influencing collection. Blood Transfus. 2017;15:587–8. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
28. Del Corso M, Vervelle A, Simonpieri A, et al. Current knowledge and perspectives for the use of platelet-rich plasma (PRP) and platelet-rich fibrin (PRF) in oral and maxillofacial surgery part 1: Periodontal and dentoalveolar surgery. Curr Pharm Biotechnol. 2012;13:1207–30. [PubMed] [Google Scholar]
29. Simonpieri A, Del Corso M, Vervelle A, et al. Current knowledge and perspectives for the use of platelet-rich plasma (PRP) and platelet-rich fibrin (PRF) in oral and maxillofacial surgery part 2: Bone graft, implant and reconstructive surgery. Curr Pharm Biotechnol. 2012;13:1231–56. [PubMed] [Google Scholar]
30. Marx RE, Carlson ER, Eichstaedt RM, et al. Platelet-rich plasma: growth factor enhancement for bone grafts. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 1998;85:638–46. [PubMed] [Google Scholar]
31. Agarwal A, Gupta ND. Platelet-rich plasma combined with decalcified freeze-dried bone allograft for the treatment of noncontained human intrabony periodontal defects: a randomized controlled split-mouth study. Int J Periodontics Restorative Dent. 2014;34:705–11. [PubMed] [Google Scholar]
32. Alissa R, Esposito M, Horner K, Oliver R. The influence of platelet-rich plasma on the healing of extraction sockets: an explorative randomised clinical trial. Eur J Oral Implantol. 2010;3:121–34. [PubMed] [Google Scholar]
33. Arenaz-Búa J, Luaces-Rey R, Sironvalle-Soliva S, et al. A comparative study of platelet-rich plasma, hydroxyapatite, demineralized bone matrix and autologous bone to promote bone regeneration after mandibular impacted third molar extraction. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2010;15:e483–9. [PubMed] [Google Scholar]
34. Bajaj P, Pradeep AR, Agarwal E, et al. Comparative evaluation of autologous platelet-rich fibrin and platelet-rich plasma in the treatment of mandibular degree II furcation defects: a randomized controlled clinical trial. J Periodontal Res. 2013;48:573–81. [PubMed] [Google Scholar]
35. Döri F, Nikolidakis D, Húszár T, et al. Effect of platelet-rich plasma on the healing of intrabony defects treated with an enamel matrix protein derivative and a natural bone mineral. J Clin Periodontol. 2008;35:44–50. [PubMed] [Google Scholar]
36. Döri F, Kovács V, Arweiler NB, et al. Effect of platelet-rich plasma on the healing of intrabony defects treated with an anorganic bovine bone mineral: a pilot study. J Periodontol. 2009;80:1599–605. [PubMed] [Google Scholar]
37. Dutta SR, Singh P, Passi D, Patter P. Mandibular third molar extraction wound healing with and without platelet rich plasma: a comparative prospective study. J Maxillofac Oral Surg. 2015;14:808–15. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
38. Eskan MA, Greenwell H, Hill M, et al. Platelet-rich plasma-assisted guided bone regeneration for ridge augmentation: a randomized, controlled clinical trial. J Periodontol. 2014;85:661–8. [PubMed] [Google Scholar]
39. Geurs N, Ntounis A, Vassilopoulos P, et al. Using growth factors in human extraction sockets: a histologic and histomorphometric evaluation of short-term healing. Int J Oral Maxillofac Implants. 2014;29:485–96. [PubMed] [Google Scholar]
40. Harnack L, Boedeker RH, Kurtulus I, et al. Use of platelet-rich plasma in periodontal surgery–a prospective randomised double blind clinical trial. Clin Oral Investig. 2009;13:179–87. [PubMed] [Google Scholar]
41. Keceli HG, Sengun D, Berberoğlu A, Karabulut E. Use of platelet gel with connective tissue grafts for root coverage: a randomized-controlled trial. J Clin Periodontol. 2008;35:255–62. [PubMed] [Google Scholar]
42. Menezes LM, Rao J. Long-term clinical evaluation of platelet-rich plasma in the treatment of human periodontal intraosseous defects: a comparative clinical trial. Quintessence Int. 2012;43:571–82. [PubMed] [Google Scholar]
43. Nakkeeran KP, Saravanan K, Babu P, John RR. Evaluation of bone regeneration in periapical osseous defects with and without platelet rich plasma, combined calcium sulfate and autologous bone graft – A comparative study. J Stomatol Oral Maxillofac Surg. 2019;120:196–202. [PubMed] [Google Scholar]
44. Ogundipe OK, Ugboko VI, Owotade FJ. Can autologous platelet-rich plasma gel enhance healing after surgical extraction of mandibular third molars? J Oral Maxillofac Surg. 2011;69:2305–10. [PubMed] [Google Scholar]
45. Okuda K, Tai H, Tanabe K, et al. Platelet-rich plasma combined with a porous hydroxyapatite graft for the treatment of intrabony periodontal defects in humans: a comparative controlled clinical study. J Periodontol. 2005;76:890–8. [PubMed] [Google Scholar]
46. Piemontese M, Aspriello SD, Rubini C, et al. Treatment of periodontal intrabony defects with demineralized freeze-dried bone allograft in combination with platelet-rich plasma: a comparative clinical trial. J Periodontol. 2008;79:802–10. [PubMed] [Google Scholar]
47. Pradeep AR, Pai S, Garg G, et al. A randomized clinical trial of autologous platelet-rich plasma in the treatment of mandibular degree II furcation defects. J Clin Periodontol. 2009;36:581–8. [PubMed] [Google Scholar]
48. Saini N, Sikri P, Gupta H. Evaluation of the relative efficacy of autologous platelet-rich plasma in combination with β-tricalcium phosphate alloplast versus an alloplast alone in the treatment of human periodontal infrabony defects: a clinical and radiological study. Indian J Dent Res. 2011;22:107–15. [PubMed] [Google Scholar]
49. Schaaf H, Streckbein P, Lendeckel S, et al. Topical use of platelet-rich plasma to influence bone volume in maxillary augmentation: a prospective randomized trial. Vox Sang. 2008;94:64–9. [PubMed] [Google Scholar]
50. Torres J, Tamimi F, Martinez PP, et al. Effect of platelet-rich plasma on sinus lifting: a randomized-controlled clinical trial. J Clin Periodontol. 2009;36:677–87. [PubMed] [Google Scholar]
51. Wiltfang J, Schlegel KA, Schultze-Mosgau S, et al. Sinus floor augmentation with beta-tricalciumphosphate: does platelet-rich plasma promote its osseous integration an degradation? Clin Oral Impl Res. 2003;14:213–8. [PubMed] [Google Scholar]
52. Stähli A, Strauss FJ, Gruber R. The use of platelet-rich fibrin to enhance the outcomes of implant therapy: a systematic review. Clin Oral Implants Res. 2018;29(Suppl 18):6–19. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
53. Esposito M, Felice P, Worthington HV. Interventions for replacing missing teeth: augmentation procedures of the maxillary sinus. Cochrane Database Syst Rev. 2014;5:CD008397. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
54. Del Fabbro M, Bucchi C, Lolato A, et al. Healing of Postextraction Sockets Preserved With Autologous Platelet Concentrates. A Systematic Review and Meta-Analysis. J Oral Maxillofac Surg. 2017;75:1601–15. [PubMed] [Google Scholar]
55. Bae JH, Kim YK, Myung SK. Effects of platelet-rich plasma on sinus bone graft: meta-analysis. J Periodontol. 2011;82:660–7. [PubMed] [Google Scholar]
56. Panda S, Doraiswamy J, Malaiappan S, et al. Additive effect of autologous platelet concentrates in treatment of intrabony defects: a systematic review and meta-analysis. J Investig Clin Dent. 2016;7:13–26. [PubMed] [Google Scholar]
57. Zhou S, Sun C, Huang S, et al. Efficacy of adjunctive bioactive materials in the treatment of periodontal intrabony defects: a systematic review and meta-analysis. Biomed Res Int. 2018;2018:8670832. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
58. Higgins JP, Green S, editors. Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions Version 510 [up-dated March 2011] The Cochrane Collaboration; 2011. Available at: http://www.cochranehandbook.org. [Google Scholar]
59. Wan X, Wang W, Liu J, Tong T. Estimating the sample mean and standard deviation from the sample size, median, range and/or interquartile range. BMC Med Res Methodol. 2014;14:135. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
60. Hozo SP, Djulbegovic B, Hozo I. Estimating the mean and variance from the median, range, and the size of a sample. BMC Med Res Methodol. 2005;5:13. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
61. DerSimonian R, Laird N. Meta-analysis in clinical trials. Control Clin Trials. 1986;7:177–88. [PubMed] [Google Scholar]